بازیافت نکردن زباله‌های الکترونیکی و فرصت اقتصادی که از دست‌ می‌رود

محصولات الکترونیکی که امروزه پیشرفتی روزافزون دارند، پس از گذراندن دوره عمر خود، غیرقابل استفاده شده و به اصطلاح به زباله الکترونیکی بدل می‌شوند؛ در واقع نوعی زباله بی‌صدا هستند و آلودگی آنها از زمانی شروع می‌شود که به محل دفن زباله انداخته شوند.

به گزارش افتانا، مفهومی که واژه زباله می‌رساند، مواردی مازاد بر استفاده دارنده آن است که به طور معمول استفاده دیگری از آنها نمی‌شود، اما زباله‌های الکترونیکی با وجود مشکلات و خطراتی که به دلیل مواد سازنده خود دارند، ماده‌های ارزشمندی هستند که در صورت مدیریت و بازیافت می‌توانند دومرتبه به چرخه استفاده بازگردند. کارشناسان براین باور هستند زباله‌های الکترونیکی بر خلاف زباله‌های پلاستیکی که در سواحل و سایر مناطق هستند، نوعی زباله بی‌صدا محسوب می‌شوند و آلودگی زمانی شروع می‌شود که آن را به محل دفن زباله می‌اندازند.

مهم‌ترین خطرات زباله‌های الکترونیکی
پسماندهای الکترونیک شامل باتری‌ها به‌خصوص باتری‌های قابل شارژ، رایانه‌ها، گوشی‌های تلفن از رده خارج شده، مانیتورها و تجهیزات رایانه‌ای، تلویزیون، ویدیو، ماکروویو و دیگر لوازم الکترونیک است که به دلیل وجود فلزات سنگین در این پسماندها و موادی از قبیل پلاستیک، سرب، آلومینیوم، طلا، نقره و فلزات سنگینی همچون جیوه، کادمیوم و آرسنیک بسیار خطر آفرین هستند. ‌

همچنین وجود فلزات سنگین در بین پسماندهای الکترونیک و الکتریکی موجب نگرانی است چراکه به علت گازهای متصاعد شده از پسماندهای دفن شده و نشت در آب‌های زیرزمینی، محیط زیست را آلوده و فضای زیادی را جهت دفن اشغال می‌کنند. از این رو بازیافت پسماندهای الکترونیک علاوه‌بر منافع زیست‌محیطی، منافع اقتصادی و اجتماعی زیادی به‌همراه خواهد داشت.

چه کسانی زباله الکترونیکی تولید می‌کنند؟
تلفن‌های همراه بخش اساسی از زندگی انسان را تشکیل می‌دهند اما همزمان با توسعه دستگاه‌های الکترونیکی مدل‌های قدیمی تلفن همراه نیز به سرعت از رده خارج می‌شوند. در یک نظر سنجی که سال گذشته توسط یک شرکت نرم افزار سوئیسی انجام شد، مشخص شد ۶۲ درصد از پاسخ‌دهندگان هر سه تا چهارسال یک بار گوشی هوشمند خود را تعویض می‌کنند و نکته قابل توجه این است.

در نظرسنجی انجام شده توسط شرکت نرم‌افزاری سوئیسی، مشخص شد که ۶۲ درصد از پاسخ‌دهندگان هر سه تا چهار سال یک بار گوشی هوشمند خود را تعویض می‌کنند. بخش قابل‌ توجهی از مردم حتی بیش از این مدت تلفن خود را عوض می‌کنند به‌طوری‌که تقریباً ۲۰ درصد از پاسخ‌دهندگان گزارش کردند که هر سال تلفن خود را تعویض می‌کنند. بنابراین بسیاری از افراد که به‌طور مکرر تلفن‌های خود را تعویض می‌کنند منجر به هدر رفت ابزارهای الکترونیکی زیادی می‌شود.

در همین رابطه اخیرا معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی با مروری بر وضعیت زباله‌های صنایع الکتریکی و الکترونیکی به افزایش تولید زباله‌های الکترونیکی و الکتریکی در جهان اشاره کرده است.

براساس گزارش گفته شده، ایران بزرگ‌ترین بازار مصرف قطعات رایانه در منطقه است و در استان تهران نیز به دلیل جمعیت روز افزون، استقرار واحدهای خدماتی، تجاری، تولیدی و صنعتی و از همه مهم‌تر وزارتخانه‌ها، ادارات و سازمان‌ها، میزان قابل توجهی از پسماندهای الکتریکی و الکترونیک تولید می‌شود، اما به دلیل فقدان برنامه جامع و فرهنگ بازیافت زباله‌های الکتریکی و الکترونیکی، می‌توان گفت محیط زیست کشور و استان از این ناحیه در خطر و فرصت اقتصادی آن نیز مورد غفلت است.

هرچند از میزان تولید و بازیافت زباله‌های الکترونیک و الکتریکی در ایران اطلاع دقیقی در دسترس نیست و به نظر می‌رسد بخش غیررسمی در جمع‌آوری و بازیافت این نوع زباله‌ها فعالیت بیشتری دارد، اما گفته می‌شود در کشور سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن زباله الکترونیکی تولید می‌شود که اگر به‌درستی جمع‌آوری و بازیافت شود، می‌تواند میلیاردها تومان ارزش اقتصادی ایجاد کند.

در اصل به دلیل عدم اطلاع‌رسانی، مردم از شیوه‌های دفع صحیح این زباله‌ها نیز اطلاعی ندارند و آنها را به عنوان و در میان زباله‌های شهری دور می‌ریزند؛ درحالی که بخش قابل توجهی از زباله‌های الکتریکی و الکترونیکی قابل بازیافت بوده و عموما حاوی مقادیر قابل توجهی از فلزات با ارزش مانند طلا و نقره است، اما مردم این زباله‌ها را همراه با زباله‌های شهری دور می‌ریزند که این امر بعضا حتی باعث ورود زباله‌ها به زنجیره غذایی شده و علاوه بر امنیت محیط زیست، امنیت بهداشتی و غذایی مردم را نیز تهدید کرده و موجب بیماری‌های مختلف کلیوی، خونی، قلبی، سرطان، بیماری‌های سیستم عصبی و... می‌شود.

در نتیجه عناصری مانند جیوه، سرب و کروم وارد محیط زیست شده و موجب آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی می‌شوند و این درحالی است که ۷۰ درصد آلودگی فلزات سنگین در شیرابه‌ها مربوط به پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی است. همچنین عدم توجه کافی به بازیافت این نوع زباله‌ها موجب از دست رفتن میزان قابل توجهی از عناصر و فلزات ارزشمند مانند طلا، نقره و مس می‌شود.

با این حال افزایش کوه زباله‌های الکترونیکی سریع‌تر از افزایش تلاش‌های بازیافت این زباله‌های الکترونیکی است. در سال ۲۰۲۲، تولید سالانه زباله الکترونیکی در جهان به ۶۲ میلیون تن رسید که ۸۲ درصد نسبت به سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. تولید زباله‌های الکترونیکی سالانه ۲.۶ میلیون تن در حال افزایش است، به این معنی که می‌تواند در سال ۲۰۳۰ به ۸۲ میلیون تن برسد.

اکثر این زباله‌های الکترونیکی به خوبی مدیریت نمی‌شوند. کارشناسان سازمان ملل این افزایش را به عواملی ازجمله مصرف بیشتر، فقدان گزینه‌های تعمیر، چرخه عمر کوتاه‌تر لوازم الکترونیکی و زیرساخت ناکافی برای مدیریت زباله‌های الکترونیکی نسبت می‌دهند. گفتنی است در سال ۲۰۲۲، حدود ۶۰۰ هزار تن پنل‌های فتوولتائیک دور ریخته شده است.