امنیت سایبری و کنوانسیون‌های جهانی

روزی نیست که جهان، خود را با یک رخداد امنیت سایبری مواجه نبیند. حملات سایبری، سرقت داده‌ها، نفوذ به سیستم‌های حیاتی و سایر تهدیدات سایبری، ضرورت ایجاد یک چارچوب حقوقی بین‌المللی برای مقابله با این تهدیدات را بیش‌ازپیش آشکار ساخته است. ولیکن جهان تاکنون نتوانسته به یک کنوانسیون جامع و مورد اجماع دست یابد.

اگر بخواهیم خیلی مختصر این موضوع را بررسی می‌کنیم؛ این دلایل را می‌توان برشمرد:

پیچیدگی و پویایی فضای سایبری

تکنولوژی‌های نوظهور: سرعت بالای تغییرات فناوری در حوزه سایبر، تدوین قوانین ثابت و همیشگی را دشوار می‌کند. آنچه امروز قانونی است ممکن است فردا منسوخ شود یا تهدید جدیدی ایجاد کند.
تعاریف مبهم: بسیاری از مفاهیم در فضای سایبری همچون حمله سایبری، جاسوسی سایبری و جنگ سایبری تعاریف دقیقی ندارند و این امر به ایجاد اختلاف‌نظر در تفسیر قوانین منجر می‌شود.
ماهیت غیرمتمرکز اینترنت: برخلاف دولت‌ها که دارای مرزهای مشخص هستند، فضای سایبری مرزهای مشخصی ندارد و همین امر باعث پیچیدگی در تنظیم مقررات می‌شود.

منافع ملی و اختلافات سیاسی

منافع متفاوت: کشورها منافع متفاوتی در فضای سایبری دارند. برخی کشورها از فضای سایبری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی استفاده می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر آن را به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی و نظامی می‌بینند.
تفاوت در سطح توسعه: اختلاف در سطح توسعه فناوری و زیرساخت‌های سایبری بین کشورها باعث می‌شود که برخی از کشورها به قوانین سختگیرانه‌تر و برخی دیگر به قوانین منعطف‌تر تمایل داشته باشند.
مسائل مربوط به حاکمیت: برخی کشورها نگران هستند که قوانین بین‌المللی در حوزه سایبری به حاکمیت ملی آن‌ها لطمه بزند.

چالش‌های فنی و حقوقی

شناسایی عاملان حملات: تعیین هویت عاملان حملات سایبری و جمع‌آوری شواهد دیجیتال بسیار دشوار است.
تعریف جرم سایبری: تعیین دقیق جرائم سایبری و مجازات‌های مناسب برای آن‌ها، همچنان یکی از چالش‌های اصلی در این حوزه است.

با وجود این مشکلات؛ جامعه جهانی در مقاطعی تلاش کرده است که کنوانسیون‌هایی را با هدف تنظیم فعالیت‌ها در فضای سایبری و مقابله با جرائم سایبری تدوین نماید. کنوانسیون‌های بین‌المللی در حوزه امنیت سایبری نقش مهمی در ایجاد یک چارچوب قانونی مشترک بین کشورها ایفا می‌کنند. این کنوانسیون‌ها با تعیین استانداردهای مشترک برای جرائم سایبری، همکاری بین‌المللی در مبارزه با این جرائم را تسهیل کرده و به ایجاد یک فضای سایبری امن‌تر کمک می‌کنند. همچنین، این کنوانسیون‌ها با تعریف حقوق و تکالیف دولت‌ها و افراد در فضای سایبری، به کاهش ابهامات و افزایش پیش‌بینی‌پذیری در این حوزه کمک می‌کنند.

۱- کنوانسیون بوداپست؛ سنگ بنای حقوق بین‌الملل سایبری
کنوانسیون بوداپست در سال 2001 توسط شورای اروپا تدوین و از ابتدای ژوئیه 2004 به اجرا درآمد. هدف اصلی این کنوانسیون، ایجاد یک چارچوب حقوقی مشترک بین کشورها برای مقابله با جرائم سایبری است. این کنوانسیون با تعریف جرائم سایبری، تعیین مجازات‌ها و ایجاد سازوکارهای همکاری بین‌المللی، به مبارزه با این جرائم کمک می‌کند.

مفاد اصلی کنوانسیون

تعریف جرائم سایبری: کنوانسیون بوداپست، طیف گسترده‌ای از جرائم سایبری را تعریف می‌کند. ازجمله این جرائم می‌توان به دسترسی غیرمجاز به سیستم‌های کامپیوتری، تقلب رایانه‌ای، تولید و انتشار محتوای مخرب، و کودک‌آزاری آنلاین اشاره کرد.
همکاری بین‌المللی: این کنوانسیون بر اهمیت همکاری بین‌المللی در مبارزه با جرائم سایبری تأکید ویژه‌ای دارد. سازوکارهایی مانند استرداد مجرمان، کمک‌های حقوقی متقابل و تبادل اطلاعات برای تسهیل این همکاری در نظر گرفته‌شده است.

اهمیت کنوانسیون بوداپست
چارچوب حقوقی مشترک: کنوانسیون بوداپست با ایجاد یک چارچوب حقوقی مشترک، به کاهش اختلافات بین کشورها درزمینه مقابله با جرائم سایبری کمک کرده است.

ارتقای همکاری بین‌المللی: این کنوانسیون با ایجاد سازوکارهای همکاری بین‌المللی، به کشورها کمک می‌کند تا به‌صورت مشترک با تهدیدات سایبری مقابله کنند.
بازدارندگی: کنوانسیون بوداپست با تعیین مجازات‌های مناسب برای جرائم سایبری، به‌عنوان یک عامل بازدارنده عمل می‌کند.
بنیان برای توسعه قوانین ملی: بسیاری از کشورها با الهام از کنوانسیون بوداپست، قوانین ملی خود را در حوزه امنیت سایبری اصلاح و تکمیل کرده‌اند.

۲- دستورالعمل تالین
دستورالعمل تالین که توسط مرکز همکاری ناتو در زمینه دفاع سایبری تدوین‌شده است، به‌عنوان یک مرجع جامع در حوزه حقوق بین‌الملل سایبری شناخته می‌شود. این دستورالعمل به بررسی اصول حقوق بین‌الملل قابل‌اعمال در عملیات سایبری می‌پردازد و به طیف گسترده‌ای از موضوعات مرتبط با امنیت سایبری ازجمله حاکمیت، جرائم سایبری، دفاع مشروع و مسئولیت بین‌المللی می‌پردازد.

چرا دستورالعمل تالین اهمیت دارد؟

جامعیت: این دستورالعمل به‌صورت جامع به ابعاد مختلف حقوق بین‌الملل سایبری پرداخته و به‌عنوان یک مرجع کامل برای محققان، سیاست‌گذاران و قضات در این حوزه مورداستفاده قرار می‌گیرد.
تأثیرگذاری: دستورالعمل تالین بر توسعه قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی در حوزه امنیت سایبری تأثیرگذار بوده و به‌عنوان یک منبع معتبر در محاکم و دادگاه‌ها مورد استناد قرار می‌گیرد.
توجه به ابعاد فنی: این دستورالعمل با همکاری کارشناسان حقوقی و فنی تهیه‌شده و به همین دلیل به ابعاد فنی و تکنولوژیکی عملیات سایبری نیز توجه ویژه‌ای دارد.

۳- کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد جرائم سایبری؛ ضرورتی جهانی
در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای تدوین یک کنوانسیون جامع در سطح سازمان ملل متحد برای مقابله با جرائم سایبری صورت گرفته است. با توجه به ماهیت فرامرزی جرائم سایبری و تأثیر گسترده آن‌ها بر اقتصاد، امنیت و حقوق بشر، ضرورت ایجاد یک چارچوب حقوقی بین‌المللی جامع و هماهنگ برای مقابله با این جرائم بیش‌ازپیش احساس می‌شود. یک کنوانسیون جهانی می‌تواند:

تعریف مشترک از جرائم سایبری: با ارائه یک تعریف مشترک و جامع از جرائم سایبری، همکاری بین‌المللی در مبارزه با این جرائم را تسهیل کند.
هماهنگی قوانین ملی: به کشورها کمک کند تا قوانین ملی خود را با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ کنند و از بروز شکاف‌های قانونی جلوگیری کنند.
تقویت همکاری بین‌المللی: با ایجاد سازوکارهای همکاری بین‌المللی، به تبادل اطلاعات، استرداد مجرمان و ارائه کمک‌های حقوقی متقابل کمک کند.
ایجاد بازدارندگی: با تعیین مجازات‌های مناسب برای جرائم سایبری، به‌عنوان یک عامل بازدارنده عمل کند.

مذاکرات در مورد تدوین یک کنوانسیون جهانی در مورد جرائم سایبری از چندین سال پیش آغازشده است. اگرچه پیشرفت‌هایی در این زمینه حاصل‌شده است، اما هنوز به توافق نهایی دست نیافته‌اند. یکی از دلایل اصلی این موضوع، اختلاف‌نظرهای موجود بین کشورها در مورد برخی از مفاد کنوانسیون است.

اهمیت OEWG در تدوین کنوانسیون جهانی جرائم سایبری
OEWG مخفف عبارت Open-Ended Working Group به معنای گروه کاری با ترکیب باز است. این گروه توسط کمیسیون حقوق بین‌الملل سازمان ملل متحد تشکیل‌شده است تا در مورد مسائل حقوقی مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات، به‌ویژه جرائم سایبری، به‌صورت باز و فراگیر بحث و تبادل‌نظر کند.

OEWG نقش بسیار مهمی در پیشبرد روند تدوین یک کنوانسیون جهانی در مورد جرائم سایبری ایفا می‌کند. برخی از مهم‌ترین نقش‌های این گروه عبارت‌اند از:

تبادل‌نظر کارشناسی: این گروه فضایی را برای کارشناسان حقوقی، فنی، دولتی و بخش خصوصی فراهم می‌کند تا در مورد مسائل پیچیده و چالش‌برانگیز حوزه سایبر به تبادل‌نظر بپردازند.
ایجاد اجماع: این گروه تلاش می‌کند تا با ایجاد گفت‌وگو و تبادل‌نظر، به اجماع در مورد مفاهیم، اصطلاحات و اصول حقوقی موردنیاز برای تدوین کنوانسیون دست یابد.
تهیه پیش‌نویس‌ها: این گروه پیش‌نویس‌های اولیه کنوانسیون را تهیه‌کرده و آن‌ها را برای بررسی و اصلاح به اعضای کمیسیون حقوق بین‌الملل ارائه می‌دهد.
ارتباط با سایر نهادها: این گروه با سایر نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای که در حوزه امنیت سایبری فعالیت می‌کنند، همکاری نزدیکی دارد تا اطمینان حاصل شود که کنوانسیون تدوین‌شده با سایر قوانین و استانداردهای بین‌المللی سازگاری دارد.

اهمیت مشارکت ایران
OEWG ازجمله ساختارهای ویژه سازمان ملل متحد است که در آن، نهادهای مردم‌نهاد و بخش خصوصی نیز امکان حضور و اعلام نظر دارند و دارای حق رأی نیز هستند. کلیه فرآیندهای این گروه توسط بخش خصوصی و سمن‌ها هدایت و برنامه‌ریزی می‌شود که خوشبختانه کشورمان نیز دارای نماینده در این گروه است. قطعاً ایران به‌عنوان کشوری با ظرفیت‌های بالای فناوری، می‌تواند نقش مهمی در تدوین و اجرای یک کنوانسیون جهانی در مورد جرائم سایبری ایفا کند. مشارکت فعال ایران در این فرایند می‌تواند به تقویت امنیت سایبری در سطح ملی و بین‌المللی کمک کند.